Op Delpher zijn onlangs een aantal oude telefoongidsen doorzoekbaar. De oudste is uit 1901 en is getiteld: Rijksgids voor den intercommunalen en den internationalen telephoondienst.

Tot mijn grote verrassing kwam ik hier de naam Slaterus (tweemaal) tegen in Leeuwarden. Niet alleen fotograaf Idanus Hendrikus Slaterus had in zijn huis en studio in de Langemarktstraat een aansluiting op het locale telefoonnet,

maar zijn dochter had ook een toestel in haar Photographie Studio in de Grote Hoogstraat:

Voor het eerst werd het mogelijk om van het ene locale net te bellen naar het andere. Er waren maar twee lijnen tegelijkertijd beschikbaar. De verbinding werd handmatig gelegd door een telefoniste. Een gesprek mocht niet langer duren dan 2 keer 3 minuten en kon telkens met 3 minuten worden verlengd als er geen andere gegadigde zich gemeld had. 3 minuten bellen kosten maar liefst 50 cent op de piekuren (tussen 11:40 en 15:50 Greenwichtijd) en daarbuiten 25 cent.
internationaal kon men bellen met een groot aantal plaatsen in België en Duitsland.

Zo’n 15 jaar eerder was een particulier bedrijf, Ribbink van Bork & Co. uit Amsterdam, begonnen met het inrichten van een telefoonnet in Leeuwarden.

De administratie werd gedaan door B. Adriani, winkelier in gasornamenten en lampen gevestigd op de Kelders. De eerste centrale bevond zich op de zolder van de Hoofdwacht, het latere politiebureau, op het Hofplein. Vandaar werden bovengrondse draden via masten en telefoonpalen naar de diverse woningen geleid.

De verbindingen kwamen door tussenkomst van een telefoniste tot stand. Een aansluiting kostte  voor een particulier binnen de bebouwde kom ƒ 35,- per jaar, daarbuiten ƒ 40,- Er werden geen aanlegkosten berekend. Later werd het net tot buiten de stad zelf uitgebreid met een straal van 5 kilometer: prijs ƒ 45,- (prijzen 1894),

In 1899 verhuisde het particuliere telefoonbedrijf, het Leeuwarder Telephoonnet, naar een pand aan de Eewal. Niet kort daarna zou het worden overgenomen door het rijk en met de post- en telegraafdienst worden samengevoegd (bron: ’t Kleine Krantje van 1 april 1989 en de Leeuwarder Courant)

Men kon nog niet dag en nacht bellen: “Geabonneerden worden tevens herinnerd dat de dienstregeling is als volgt: op Werkdagen van ’s morgens 8 tot ’s av. 10 uur • op Zondagen en Feestdagen van ’s morg, 8 tot ’s av. 8 uur. Zomerdienst, van ’s morgens 7 tot ’s avonds 11 uur, aanv. 1 Maart.”

Ik was verbaasd dat de fotografen Slaterus telefoon hadden. Dat was voor mij nieuwe informatie. Na enig speurwerk kwam ik toch enkele advertenties tegen in de Leeuwarder Courant met de vermelding van het telefoonnummer:

Zo rond 1896 zullen ze de telefoon hebben aangeschaft. Voor de klandizie hoefden ze het niet te doen; er waren maar weinig mensen in Leeuwarden met een telefoon: rond 1890 waren dat er 190 en in 1901 was het aantal aansluitingen gestegen tot 218. Leeuwarden had toen meer dan 32.000 inwoners!

De reden was eerder dat vader en dochter elkaar snel konden bereiken: te voet is het nog een aardige afstand van de Langemarktstraat (buiten het oude centrum bij het station) naar de Grote Hoogstraat (hartje centrum). En het was natuurlijk een leuke gadget voor de mensen die het konden betalen…

Als aanvulling plaats ik hier de telefoonlijst van Leeuwarden uit het jaar 1901 (N.B. enkele nummers waren op dat moment niet in gebruik)

tel.		naam	bedrijf	straat
1			Friesch Museum	Koningstraat
2	A.J.	Rooseboom	(Directeur) Friesche Noord-Holl. Stoomb.-Mij.	Zuid-Willemskade
3			Burger Weeshuis	Zaailand
4	W.	Sinnighe Damsté		Schrans
5	H.J.	Albers	Stalhouder logement Groene Weide
6	P. & O.	Plantenga	Heerenkleding naar maat en confectie
	T.P.	Plantenga		Nieuwestad
7			Garnizoens-Bureau	Hofplein
8	M.	Feddema	Firma, Vleeschwaren	Nieuwestad
	C.W.H.	Nolting	Firma G.J. Tabbers	Nieuwestad
9			Groote Societeit	Nieuwestad / Langepijp
10	W.J.	Cohen		Amelandstraat
11	T.W	v.d. Meulen	Apoth.	Nieuwestad
	T.J.	de Vogel		Nieuwestad
12	J.W.	Cohen		Camstraburen
13	W.A.	Slager	Filiaal Ned. Gasgloeilicht-Mij.	Korfmakerstraat
14			St. Bonifaciusgesticht	b/d R.K. Kerk
15	F.	Weidema Tz.	Hôtel Wapen van Friesland	Groot-Schavernek
16	B.	Adriani	Gasornamenten en lampen	Kelders
	Gebr.	Niermeijer	voorheen B. Adriani	Kelders
17	A.	Menalda & Zonen	Wijnhandel	Groote Kerkstraat
18			Bureaux Gemeentehuis / Stadhuis	Raadhuisplein
19	E.J.	Kuipers & Co.	Broodfabriek, meelhandelaars, particulier no.22	Heerenwaltje
		Swildens & Kuipers	Meelfabrikanten, particulier no. 22	Heerenwaltje
20			Van Gend & Loos Expediteurs	Hofplein
21			Friesche Handels Bank	Nieuwestad
22	Johan E.	Kuipers & Co.		Grachtswal
23	W.	Eekhof & Zoon	Boekhandel	Wirdumerdijk
24	R.	Bloembergen Ez.		Waagplein
	A.	Bloembergen & Zonen	Kassiers	Waagplein
25	T.	Konter		Heerenwaltje
	B.J.	Kuipers & Co.	Bierhandel	Heerenwaltje
26			Militair Hospitaal	Wissedwinger
27			MIJ. tot Expl. van Staatsspoorwegen, Station
28		de Vries	Sociëteit Amicitia	Wirdumerdijk
29	J.	van der Weide		Voorstreek
30	A.J.E.	Lucardie		Zuid-Willemskade
31
32	Maurits	Freijda	Hôtel de Duitsche Adelaar	Langemarktstraat
33			Hôtel Wely	Sophialaan
	C.	van Wely	Stations-Koffiehuis, Stalhouder, Hôtel,	Sophialaan
34		van Goethem & Neuteboom	Restauratie, Station Staatsspoor, Stations-Restauratie
35	W.	Fransen	Hôtel Hollandia	Langemarktstraat
36	N.T.	Haverschmidt	Firma, wijnhandel	Voorstreek
37	J.M.	Zaadnoordijk Wz.		Nieuwstad
38	D.	Postma	Slager	Poststraat
39			(Directeur) Rijks Telegraafkantoor
40			Kazerne	Amelandsdwinger
41	P.A.	Silvergieter Hoogstad	Handelaar is kruidenierswaren en gedistilleerd	Nieuwstad
42	H.	Schaap	Stalhouder	Spanjaardslaan
43	M.	Tromp Visser	Manufacturen	Voorstreek
	M.	Tromp Visser & Co.	voorheen de Jonge & Co., Manufacturen	Voorstreek
44	Mr. A.	Bloembergen		Grachtswal
45	C.	Sonnega	Firma, Apotheker	Tweebaksmarkt
46	J.C.W.	de Ronde	(Directeur) Stedelijke Gasfabriek	Hoeksterend
47	F.W.	Rolf v.d. Baumen	Petroleum envetwaren	Tuinen
48			Nederl. Tramweg-Mij.	Westersingel
49	Henri	Hoven	Hôtel de Nieuwe Doelen	Koornmarkt
50			Firma H. Lam, Apoth.	Korenmarkt
	S.	Tromp Visser	Firma H. Lam Azn.	Korenmarkt
51			Bureau de fabricage
52	C.R.	Miedema	Gasornamenten, ijzerwaren	Over de Brol
53	Mej. R.	Slaterus	Studio Photographie	Groote Hoogstraat
54	I.H.	Slaterus	Photograaf	Langemarktstraat
55			Collegie. Gouvernements-Bureaux / Gouvernementshuis	Tweebaksmarkt
56			Agentschap der Nederlandsche Bank	Eewal
57	P.	Koumans Smeding	Kassier	Voorstreek
			Leeuwarder Courant
	W.	Sprenger		Hoelsterend
58	H.	Adriani		Eewal
59			Hulp-Ziekenhuis	Voorstreek
60	H.	Schaap	Stalhouder, filiaal	Bolmansteef
61	Titus	Postma	Bazar	Korenmarkt
62	H.G.W.	Sprenger		Grachtwal
63	J.	Theunissen	Directeur Rijkstelegraafkantoor	Groote Kerkstraat
64	T.	Jellema Gzn.	Kruideniers- grutterswaren	Voorstreek
65	I.	Duparc Azn.	Factorij Staatsspoor / Informatie-bureau Staatsspoor	St. Jacobstraat
			MIJ. tot Expl. van Staatsspoorwegen, Factorij	St. Jacobstraat
66	Gebr.	Mispelblom Beijer	Kassiers	Nieuweweg
67	L.	Zijlstra	Oliehandelaar	Dockumer Trekweg
68			Stedelijk Ziekenhuis / Ziekenhuis (Stads)	Blokhuisplein
69	Dr. N.	Reeling Brouwer		Achter de Hoven
70	S.	Bouma	Slager	St. Jacobstraat
71	A.	Duparc		Eewal
72			Opper Brandmeester	Tweebaksmarkt
	H.H.	Kramer	Architect	Tweebaksmarkt
73	J.	Jonker	Hôtel de Phoenix	St. Jacobstraat
74	W.J.	Brochard		Zuiderplein
75			Korenmeterswacht	Nieuwekade
76	N.	Dijkstra	Commestibles enz.	hoek St. Jacobstraat en Nauw
77	S.	Stellingwerff-Beintema		Wirdumerdijk
78	H.	Borgrink	Firma in ijzerwaren en huishoudelijke artikelen	Kelders
79	J.	Hora Adema	Kantoor Everts & Adema & Co.	Zuid Willemskade
80	E.	Posthuma	Hulpkantoor Holl. IJzeren Spoorweg-Mij.	Raadhuisplein
81	Mr. R.P.	Baron van Harinxma thoe Slooten		Hofplein
82			Burgemeester	Gemeentehuis
83	W.J.	Oosterhoff		Weerd
84	P.H.	van Eden	Arts / Geneesheer-Directeur van het Stedelijk-Ziekenhuis	Heerenwaltje
85	S.	Jongsma	Stalhouder	Nieuwstad
86			Wachtlokaal Brandweer	Oude Waag
87	J.	Hoogslag	Brandwaarborg-Mij Nijverheid / Commissionair	Noord-Willemskade
			Stoombootd. Leeuwarden-Rotterdam	Noord-Willemskade
88	O.	Ottema	Firma, kruidenierswaren	Voorstreek
89	J.	Kroes	Mr. Smid	Jacobijner Kerkhof
90			Bureau Directeur Gemeentewerken	Hofplein
91	B.	Feldhaus	Port van Cleve	St. Jacobstraat
92	C.	Alberda		Nieuwstad
93	J.Th.	ten Hove	Confiseur-Cuisinier	Wirdumerdijk
94	O.	Rommerts	(Directeur) Coöperatieve  Handelsdrukkerij	Groote Kerkstraat
95	A.P.	Heg	Bureau van Politie	Hofplein
96	D.	Dijkstra	Slager	St. Jacobstraat
97	L.	Zijlstra	Oliehandelaar	Harlinger Straatweg
98	Gebr.	Kuiper	Hotel de Klanderij	Zuiderplein
99	H.	de Vries	Slager	Nieuweburen
100			Beurs- en Waaggebouw	Bij de Wirdumer Brug
101	R.	Vermeulen		Stationsweg
102	J.	v.d. Werff J. Hz.		Zuidvliet
103	J.C.	Kutsch Lojenga	IJzerhandelaar	Nieuwe-Vliet
104	J.	Balt Hzn.		Droevendal
105	J.	Balt Hzn.	Stroopfabriek
106	C.	Bijkerk	Handel in brandstoffen	Camstraburen
107	R.	Vermeulen & Zonen	Bouwmaterialen	Voorstreek
108	T.	Gratema	Amelandshuis	Voorstreek
109	J.	Koopmans	Meelfabriek	Noord-Vliet
110	Hk.	Albers	Zander-Instituut	Groote Kerkstraat
111	Marcus	Dwinger		Noordersingel
112	Marcus	Dwinger		Amelandstraat
113	S.	Leopold	Levensverz.-Mij. Germania / Commissionair	Weaze
114	Gebr.	Molenaar	Firma	Noord-Willemskade
115	A.J.	van Messel & J. van der Werff		Grachtswal
	S.J.	van Messel jr.		Grachtswal
116			Beerends & Veeren Assuradeurs	Eewal
117	C.L.	van Dijk	Commissionair	Eewal
118	H.	v. Wijk Pzn.	Firma Wolda, Vleeschwaren, Comestibles	Voorstreek
119
120	G.H.J.	v.d. Bijllaardt	Confiseur cuisinier	Nieuwestad
121	H.Z.	Baron van Heemstra		Wirdumerdijk
122	G.	Gratema		Tweebaksmarkt
	Gebr.	Gratema	Kassiers	Tweebaksmarkt
123	J.	Balt Jzn.		Wirdumerdijk
124
125	P.A.	Wiihelmy	Commissionair	Heerenwaltje
126	J.H.W.	Wachtels	IJzerwaren	Voorstreek
127	J.W.	Bukers	Schoenenmagazijn	Nieuwestad
128
129	G.	Koopmans		Voorstreek
130	Jhr. W.C.G.	van Eijsinga	Noordelijk Lanbouw-Crediet	Wirdumerdijk
131	S.J.	Vermaes	Hoofd-Ingenieur Prov. Waterstaat	van Swietenstraat
			Waterstaat, Kantoor van den Provincialen	van Swietenstraat
132	J.	Plet	Chirurgijn	Tweebaksmarkt
133	S.A.	Hijlkema		Vleeschmarkt
		Hijlkema & Deelman	Handelsagenten	Nieuwestad
135			Diaconessenhuis	Noordersingel
136			Stads Armenhuis	Haniasteeg
137	L.	Schotanus	Oliemolen “De Kroon”	Nieuwe Kanaal
138	W.	Vergnes	Roode winkel	Wirdumerdijk
139
140	A.A.	Dwinger	Huidenhandelaar	Breedeplaats
	Gebr.	Dwinger	Zakkenhandelaars	Breedeplaats
141			Gemeente-Reiniging
142			Leeuwarder Cartonfabriek
143	D. Tigler	Wijbrandi		Noord-Vliet
144	E.	Postma	Leeuwarder Stoomboot-Maatsch. / directeur	Grachtswal 33
145			Friesche Levensverzek.-Mij.	Eewal
146	E.H.	Sikkes	Arts	Nieuwestad
147	A.H.	van Slooten		Sophialaan
148	D.	Buisman	Boterhandelaar	Tweebaksmarkt
149			Waterleiding-Maatschappij	Ossekop
150
151	.J.L.	van Sloterdijck, mevr. De Wed		Nieuwstad
152			(Pachter) Prinsentuin
153	Mr. W.B.	Buma		Verlengde Schrans
154	J.G.	v.d. Meij	Fabriek	Noord-Vliet
155	H.J.	Sierevelt	Notaris	Weerd
156			Spaarbankgebouw	Zaailand
157	N.	v.d. Woude	Slager	Voorstreek
158	J.G.	v.d. Meij	woonhuis	van Swietenstraat
159	H.J.	Beucker Andreae		Sophialaan
160	H.	Kessler	Slager	Groote Hoogstraat
161	H.	Kessler	Filiaal	Wirdumerdijk
162	J.W.	Nicolai	Fruitwinkel	Groote Hoogstraat
163	J.W.	Nicolai		Dokkumer Trekweg
164	T.S.	de Wilde	Olieslager	Lekkum
165	J.G.	Frehe	Confiseur cuisinier	Nieuwestad
166			IJsbaan
167	J.	Wijma	Societeit Harmonie	Ruiterskwartier
168	S.F.	Bruinsma	Boter en kaashandel	Schoolstraat
169			Coöperatieve Stoomzuivelfabriek	Emmakade
170	B.H.	Jurgens	Slager	Groote Kerkstraat
171	B.	Gerner	Slaapkamer-ameublementen enz.	Nieuwstad
172	T.W.	Overmeer & Zoon	Houthandelaars	Noord-Willemskade
173
174	H. Blok	Wijbrandi	Stoomboot-Mij. Hunze	Zuid-Willemskade
175	Dr. J.F.	Selhorst		Willemskade
176	B.L.C.	de Haan	Agentschap der Credietvereniging te Amsterdam / Kassier	Ruiterskwartier
177	C.L.	Baron van Harinxma thoe Slooten		Emmakade
178	J.S.	van Leer	Amsterdamsche Banketbakkerij / wafelbakker	Slotmakerstraat
179	C.A.A.	Tombrock	in Manufacturen	Nieuwestad
180	G.R.H.	Pel	Graanhandelaar	Noordvliet
181	J.E.	Kiers		Zuiderplein
		Kiers & Heida		Zuiderplein
182	D.	Harmens		Willemskade
	D.	Harmens & Co.		Willemskade
			Koninklijke Nederl. Maatsch, van Kaas- en Roomboterfabrieken	Willemskade
183	P.	Attema Dzn.	Fabrikant in goudwerken	Zaailand
184	H.S.J.	Prins	in steenkolen en cokes	Willemskade 1
		Siebesma & Prins	Groothandel in alle soorten steenkolen en cokes	Willemskade
185	J.P.	Weijers	in Tapijten, linoleum vloerzeilenenz.	Schoolstraat 13
186	J.	Heuveldorp	Agentuur en Commissiehandel	Zaailand
187		de Lith de Jeude	Inspecteur der Posterijen en Telegraphie	Noorders
188			Firma Wed. W. Beintema  Lzn.	Tuinen
	IJ.	Beintema	Hoofdagent Binnenl. Vaart, Risico Societeit, gevestigd Amsterdam
189	J.	Schotanus	In granen	Nieuweweg
190			Algemeene Friesche Hypotheekbank	Raadhuisplein
191	w.	Meijer	Adjunct-Inspecteur der H.IJ. Spoorw.-Mij.	Nieuweweg
192			Goederenkantoor Holl. IJzeren Spoorweg-Mij.
193			Paleis van Justitie	Wilhelminaplein
194	Jhr. F.J.J.	van Eijsinga		Nieuwstad
195		Peek & Cloppenburg	Etablissementen voor heeren- en kinderkleding en heerenartikelen	Wirdumerdijk G 10
196	Gebr.	Tulp	Huiden, leder en drijfriemen	bij het Gerechtshof
197	Gebr.	Tulp	Fabriek	Harlingertrekweg
198	Firma F.T.	Vellenga & Zonen	Kaashandel	Westerkade 3
199	A.J.	Wiersma	Agent Cohen & van der Laan, Margarinedepôt,	Westerkade 7
200	Jorrit	de Jong	Boter- en kaashandel	Noord-Willemskade
201	F.J.A.	Fritzlin		Schoolstraat
	J.	v.d. Meulen & Co.		Schoolstraat
202	H.	Brenninkmeijer & Co.	Specialiteiten in mantels en japonstoffen	Over de Kelders C 206
203	G.	Asman Azn.	Onderlinge Brandwaarborg-Maatschappij voor de gemeente Leeuwarden
204		Molema Landeweer & Co.	IJzeren scheepshelling	Nieuwe Kanaal
205	H.S.	de Jong		Breedstraat
206			Noord-Friesche Locaal Spoorw.-Maatsch., bureau
207	H.J.	Kalt	Noord-Friesche Locaal Spoorw.-Maatsch., directeur	van Swietenstraat 13
208	W.H.	Visser	Firma Wed. P. Visser & Zn., Vischhandelaar	Korfmakerstraat
209			Directeur van het Postkantoor / Postkantoor
210	Th.	Santbergen	Kantoor Beetwortelsuikerfabriek	Oude Veemarkt 163
211	J.A.	v.d. Bosch & Zonen	Boterhandelaars	Groote Hoogstraat
212	K.D.	Reitsma	Firma F. Dutilh & Co.	Achter de Hoven
213	B.	Hartelust	IJzerhandelaar	Markt t.o. de Korenmarkt
214	C.G.	van Duijsen	Handel in bouwmaterialen en brandstoffen	Noord-Willemskade
215	R.	Vermeulen & Zonen	Opslag van steenen	Dokkumer Ee
216	G.	Blaauw		Spanjaardslaan
217	Mr. R.A.	Fockema		Tweebaksmarkt
218	W.A.	Janssen & Co.	Handel in meel en granen	Zwitserwaltje
219	G.	Bouma	Slager	Kleine Hoogstraat
	J.	Plet Czn.	In de koffiebaal	Bij de Brol
220	C.L.A.J.	Graaf van Limburg Stirum		Sophialaan
221	W.	Feenstra		Grachtswal
222	Th.	Overmeer		Maria Louisastraat
223	P.	Bokma	Distillateur	Tuinen
224	Gebr.	de Both		Eewal